چکیده
مقاله حاضر در صدد بیان فضیلت و پاداش بنای مسجد در آموزه های اسلامی است. براین اساس، ابتدا بانیان و شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد مورد بررسی قرار گرفت. ایمان به خدا و اخلاص، اعتقاد به قیامت، اقامه نماز، لزوم ادای زکات و شجاعت از شرایط لازم در بانیان مسجد است. در ادامه مقاله به عمارت مسجد و بیان ویژگی های ظاهری بنای مسجد اسلام پرداخته شد و در پایان به اختصار، فضیلت و پاداش بنیان مسجد مورد بررسی قرار گرفت.
مقدمه
اگر چه انقلاب اسلامی مولود مسجد بوده است، اما از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون نسبت به این نهاد الهی کم لطفی شده و یا به بیان صحیح‌تر به اندازه کافی به آن توجه نشده است. با توجه به میزان رشد جمعیت و افزایش ساخت و سازها در کشورمان، به تعداد مناسب مسجد نساخته‌ایم؛ بنابراین، امروزه به جهاد مسجدسازی نیازمندیم؛ جهاد مسجدسازی در دو بخش، شامل ساخت مسجد در محله‌ها و شهرک‌های جدید و تعمیر مسجد و یا تجدید بنا در محله‌های قدیمی باید صورت گیرد. به هر حال گرچه نمازگزاران، رکن اصلی مساجد هستند نه ساختمان و ظاهر مسجد، اما بدون تردید حضور حداکثری نمازگزاران و مؤمنان، به ویژه نسل جوان در مسجد به عمران و آبادانی ظاهر مسجد و در دسترس بودن آن بستگی دارد.
مسجد، نقش مهمى در حیات دینى و حتّى در شئون اجتماعى و اقتصادى و سیاسى و علمى مسلمانان دارد، اولیای اسلام همواره مردم را به ساختن مسجد تشویق کردهاند و پاداش‌هاى بزرگى براى این کار ذکر نموده اند. آموزههای اصیل اسلامی برای بانیان و آبادکنندگان مساجد شروط و ویژگیهای خاصی را ذکر کردهاند که در این نوشتار مختصر به مهمترین ویژگیهای بانیان مسجد و فضیلت این عمل خداپسندانه در آموزه های اصیل اسلامی اشاره می کنیم.
بانیان مسجد
واژه «بانی» در لغت، به معنای برپاکننده ساختمان، سازنده بنا و عمارت، مؤسس و پایه گذار آمده است.[1]«بانیان مسجد» سازندگان مساجدند. در قرآن کریم و منابع اصیل روایی شیعه و سنّی درباره مسجدسازی سفارشهای فراوانی شده است. در منابع حدیثی با عبارات: «بنی» و «عَمَّر»، که به معنای ساختن و آبادکردن است[2]، از آن تعبیر گردید. خداوند در قرآن کریم، مشرکان را از ساختن مساجد منع کرده است: «مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِینَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِی النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ»[3]؛ مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالی که به کفر خویش گواهی می دهند، آنها اعمالشان نابود شده و در آتش جاودانه خواهند ماند.
براساس آیات شریفه قرآن کریم، اولین شرط قبولی اعمال نزد پروردگار «ایمان» است و در بینش قرآنی «مسجد» آنگاه مسجد خواهد بود که بنیاد و بنیان آن بر اساس تقوا نهاده شود، بدیهی است که مشرکان و کفار به دلیل نداشتن ایمان و فقدان باورهای اسلامی و مقاصد الهی، اعمالش نابود و هیچگونه ارزشی ندارد و براساس بیان قرآن[4]همیشه در دوزخ باقی خواهند مانند. بنابراین ممنوعیت آنان از عمران مساجد امری طبیعی است. بنابراین، خداوند این فضیلت(مسجدسازی) را منحصر برای مؤمنان دانسته و سازندگان مساجد را جزء هدایت شدگان معرفی کرده است.[5]
شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد
در قرآن کریم درباره ویژگى کسانى که به آبادى مسجدها همّت مىورزند، چنین مىفرماید: «إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ»[6] جز این نیست که مساجد خدا را آن کس آباد مىکند که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد و نماز بگزارد و زکات بپردازد و جز از خدا نترسد. امید است که اینان از رهیافتگان باشند.
قرآن کریم در این آیه شریفه، شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد این گونه برمی شمارد: شرط اول: ایمان به خدا[7] و اخلاص[8] در مسجدسازی که نقش اصلی را در آبادی و عمران مساجد و مسجد ایفا میکند. در روایتی از رسول خدا(ص) نقل شده فرمودند: «وَ مَنْ بَنَى بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَّلَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ؛ کسی که بنایی را به منظور خودنمایی و به گوش دیگران رساندن بسازد، خداوند این بنا را تا زمین هفتم در حالی که به صورت آتشی در گردن اوست، بر وی حمل میکند و او را در آتش می‌افکند. چیزی این شخص را از سقوط به قعر جهنم حفظ نمی‌کند؛ مگر اینکه توبه کند. عرض شد: ای رسول خدا! از روی ریا و سمعه ساختن بنا به چیست؟ فرمود: این که انسان زاید بر نیاز خود و به قصد فخرفروشی بر همسایگان و مباهات نمودن به برادران خود بنایی را بسازد.
شرط دوم: اعتقاد به قیامت؛ قرآن کریم یکی از شرایط مهم برای آبادگران مسجد را ایمان و اعتقاد به روز قیامت دانسته است.[9] این دو شرط(شرط اول و دوم)، جنبه اعتقادی و زیربنایی دارد و تا آن نباشد هیچ عمل پاک و شایسته و خالصی از انسان سر نم
